Dặm dài với ký

    Công Thế   
      Bài nay mình viết theo đơn dặt hàng của của Tạp chí Pansipang in số đặc biệt kỷ niệm 40 ngày thành lập hội VH - NT tỉnh Lào Cai. Ông Tổng biên tập có công văn hẳn hoi nhớ. Ừ thì viết những kỷ niêm nghĩ suy linh ta linh tinh, miễn là không tầm bậy là được, hi.. hi ...và nó đây mời các bác!
        Công Thế

  Thiên lý dặm trường. Câu nói ấy hàm nghĩa nói về một con đường dài  thăm thẳm đầy gian khổ mà người bộ hành phải đi trên con đường đó. Trời sinh cho con người đôi chân để đứng lên thành người hoàn chỉnh, bước đến nơi này nơi khác theo quy luật tự nhiên. Nhưng trời cũng lại phú cho đôi chân mỗi người mỗi vẻ, có những đôi chân mềm mại trắng hồng, nồng ấm bước trên êm ái, lụa nhung, có những bàn chân săn trần gân guốc suốt đời này sang đời khác băm bổ trên sỏi đá mưu sinh, mỗi người, mỗi phận cũng thiên sự, vạn sự…

Tôi rất ấn tượng với câu tựa đề tập ký của nhà văn Mã A Lềnh “ Nhọc nhoài với ký”  và còn cả  “Rong ruổi vùng cao” của ông. Ở đây tôi không dám mạn đàm về cuốn sách, về học thuật, lý luận gì gì, mà chỉ lấy cái cớ từ lời tựa để giãi bầy đôi điều với ký. Vâng, chỉ cần găm cái tít ấy thôi đã thấy cái sự vất vả, gian truân của người đi viết ký, nhất là với người cầm bút ở vùng cao, nơi sơn cùng thủy tận, thì cái sự đi ấy thực sự mới thấy mùi của “thiên lý”.

Là người mới cầm bút tập tọe vào miền viết ký tuy chưa nhiều, kinh nghiệm còn ít nhưng cũng lờ mờ thấu hiểu lắm lắm của cái nhọc nhằn, gian khổ và càng nhọc nhằn hơn đó là nhừng dặm đường đi tìm “nguyên liệu” cho ký. Mỗi một câu chuyện, một vùng đất, hiện tượng, sự việc đâu đó luôn là đề tài làm “mồi nhử” cho người viết tìm đến. Theo tôi nghĩ: Tác phẩm nào nếu chưa bắt được đúng mạch, tầng vỉa, hồn cốt, mắt chưa nhìn thấy, tay chưa sờ vào, tâm không rung cảm, không nghĩ suy định hướng sự việc…thì tác phẩm không đem được cái hồn sự việc, nhân vật và cái hơi thở của cuộc sống nóng hôi hổi tới bạn đọc được. Nó sẽ dễ dàng được bạn đọc nhận ra sự hời hợt, nhạt nhẽo, tác phẩm sẽ bị nhạt nhòa. Nghĩ thì thế mà làm thì khó vô cùng. Không thỏa mãn với những gì đã có, càng không thấy những đứa con tinh thần khi sinh ra được như ý. Cho nên tôi vẫn lần mò dặm dài với ký.

Trong văn chương thường có câu: Đi - Học – Đọc - Viết  đó là cốt tử của nghề. Điều đó càng đúng hơn, sát hơn với người viết ký.Trong một tác phẩm không chỉ đơn thuần là sợi dây xuyên suốt, nó còn khơi mở ra cho bạn đọc sự liên tưởng từ tác phẩm đến các xương nhánh, các yếu tố lịch sử, văn hóa, xã hội. Chi tiết, sự việc có thân phận, số liệu có hồn và không kém phần bóng bảy. Các yếu tố đó sẽ làm phong phú, giàu có thêm cho tác phẩm. Cái mà được các nhà Lý luận - Phê bình gọi là bách khoa trong văn học.  

Trong những năm tháng rong ruổi của cái thú ham chơi, ham tìm hiểu những điều mới lạ. Mỗi một chặng đường, mỗi một vùng quê xa xôi, mỗi một tộc người trên rẻo đất thân yêu này. Tuy chưa phải là khắp chốn cùng nơi. Những ở những nới ấy có biết bao điều khuất lấp, bao điều tốt đẹp, bao thân phận, cảnh huống khác nhau được phơi bầy. Trong những lần đi ấy, những ấn tượng,  niềm vui nỗi buồn dung nạp trong tôi, thôi thúc tôi cầm bút ghi chép lại như một thú đam mê. Cũng giống như kiểu viết blog của thời a còng bây giờ. Chỉ khác là có sàng lọc, khơi trong gạn đục, có trật tự khuôn nếp hơn, thế thôi. Kiên nhẫn, cần cù ghi lại, vậy các chân dung, phóng sự, bút ký của tôi cũng chảy theo mỗi bước thời gian. Chẳng biết có phải là văn hay không ?

Cũng trong những lần rong ruổi dặm trường ấy, gặp không ít điều dở khóc, dở cười, niếm trải niềm vui và khổ cực, có cả những bất trắc hiểm nguy đến tính mạng để rồi nhớ mãi. Những chuyến đi đó đã trở thành những kỷ niệm khắc ghi. Có những người bạn chưa hề quen biết, gặp nhau lần đầu, vậy mà đã thành tri kỷ, tri ân của nhau.

Tôi còn nhớ một lần phóng xe rong chơi một huyện vùng cao cho thỏa thú săn tìm. Dọc đường tình cờ gặp một cô gái da trắng, má hồng chân dài miên man đang đứng ngơ ngác, chơi vơi trên con dốc đầy sỏi đá. Thấy lạ, dừng lại hỏi, thì ra là cô giáo từ Hà Nội lên cũng rong ruổi thực tế tìm tư liệu cho luận văn thạc sĩ về giáo dục tiểu học vùng cao mà cô đang theo đuổi. Cuộc gặp gỡ tình cờ đó là do chiếc xe của người xe ôm dở chứng phải bỏ khách lại. Thân gái dặm trường giữa rừng xanh núi đỏ, tôi may mắn thành người xe ôm cùng cô xuống bản. Rồi chiều về trời nổi giông mưa gió. Điều gì sẽ sẩy ra? Núi lở, đường tắc đó là bài ca muôn thủa của vùng cao. Quay lại, chúng tôi tìm đường về nhà trưởng bản nhờ trú ngụ. Hôm đó được trưởng bản “chiêu đãi” cơm tối. Người vùng cao bản chất ngay thẳng thật thà, càng quí mến hơn khi được biết là cô giáo vùng xuôi lên. Tất nhiên là bữa cơm toàn những món ẩm thực đặc sản theo kiểu vùng cao. Cá nướng, măng rừng, muối dầm ớt chỉ thiên và có một món đặc biệt mà từ bé chưa thấy, chưa thưởng thức, đó là lúc trưởng bản trịnh trọng hạ cái ống nứa trên giàn bếp xuống. Chắc chỉ có “ hàng độc” tiếp khách quí mới cẩn trọng kiểu đó! Ông dốc ra chừng hơn nửa bát, toàn ngóe muối, màu vẫn còn tươi rói, đỏ hoe cẳng chân lằng ngoằng, phảng phất mùi găn gắt... Tất nhiên là chúng tôi nhón nhén chỉ gắp muối ớt lùa vội bát cơm. Khổ nhất lúc chủ nhà thịnh tình tỏ lòng hiếu khách xúc bỏ vào bát. Trời ạ… Biết làm sao…dĩ nhiên len lén, kín đáo gạt xuống gầm sàn. Song bù lại hôm đó tôi thành vệ sĩ tin tưởng cho cô giáo trong đêm mưa giông nơi bản vắng xa lắc ấy. Một kỷ niệm khó quên.  

Lại một lần khác. Có những điều không thể hình dung trước được, nó đến rất ngẫu nhiên. Hồm tôi đi du hí Lai Châu cùng nhà văn Đoàn Hữu Nam. Đến ngày về chúng tôi theo con đường từ Than Uyên qua đèo Khau Co để về huyện Văn Bàn. Khi lên đến đỉnh đèo thấy căn nhà bên rìa đường, phần vì muốn cho con ngựa sắt cà tàng nghỉ lấy sức, phần muốn dừng lại đỉnh đèo gió để ngó mây bay nghe gió hú, nhất cử lưỡng tiện ghé thăm thì ra đó là nhà của trạm kiểm lâm, nơi thường trú của ba chàng ngư lâm, gác rừng Quốc gia Hoàng Liên. Đến đây mới vỡ ra nhiều nhẽ, để rồi ngẫm thấy cuộc sống quanh ta còn nhiều điều tốt đẹp lắm, nhiều người đáng quý, đáng yêu, đáng trân trọng suy tôn. Giữa nơi đèo heo hút gió, cách xa những ồn ào phố xá tưởng chừng cuộc sống các anh sẽ cô đơn lạnh lẽo. Nhưng lại nghĩ họ cũng được cách xa những nhỏ nhen, bon chen, hẹm hòi và cả những thói đời ích kỷ. Ở đấy thấy lòng người sao bao dung ấm áp, tình người sao đậm đà, hồn nhiên và tươi sáng. Ở đấy họ không hề cô đơn buồn tẻ. Gác rừng, bảo vệ rừng và rừng đã thân thương mở lòng. Với bản chất cần cù, thông minh chịu khó, áp dụng khoa học kỹ thuật, tận dụng mạnh nguồn của núi của rừng tạo lên những hồ nuôi cá hồi và rừng đã cho họ cả niềm vui. Cảnh ấy, người đấy đáng để cho chúng tôi ngẫm suy về hình ảnh những người gác rừng trên đỉnh đèo gió. Rồi các kỳ thú trên đỉnh đèo, các bản làng dân tộc mang đậm bản sắc và những câu chuyện kỳ bí, đã cho tôi cảm xúc mạnh và hình thành chùm ký sự “truyền kỳ” “ Quanh núi Hoàng Liên” Hội nhà văn xuất bản năm 2012.

Lại một kỷ niệm nữa. Có thể gọi là một kỷ niệm của cuộc hành xác nhớ đời nhất trong trò rong ruổi. Đó là cuộc chinh phục nóc nhà Đông Dương Pansipang. Nay nghĩ lại vẫn còn thấy run. Run bởi hiểm nguy đến tính mạng do sự bất cẩn, Run bởi sự sống và cái chết chỉ mong manh như sơi tơ trước bão dông. Và cũng từ đó càng hiểu hơn con người rất nhỏ bé trong cái vũ trụ bao la, hãy trân trọng cuộc sống này, hãy thương yêu nhau hơn và nâng niu những gì đã có.

Cái đêm trên đỉnh nóc nhà Đông Dương ấy, nhiệt độ xuống đến 2- 3 oc  sương giăng mịt mù, cái lạnh đến thấu xương. Do sức khỏe, do cảm lạnh, do chuẩn bị không chu đáo, đêm ấy tôi sốt cao. Được bạn đồng hành kiểm tra huyết áp mới thấy chỉ số huyết áp xuống thấp. Đêm càng lạnh độ cao càng lớn đồng nghĩa với việc lượng ô xy trong không khí càng loãng. Việc thiếu ô xy do huyết áp thấp đẫn đến khó thở là lẽ đương nhiên. Tôi như con cá mắc cạn cố rướn cổ lên để thanh lọc lấy lượng ô xy cung cấp cho cơ thể. Càng lúc sốt càng cao có lúc cơ thể lên 39 oc, bao nhiêu túi ngủ của đồng đội đều chùm cho tôi mà cơn rét vẫn cứ rung bần bật. Lên đỉnh núi đã khó mà xuống núi còn khó hơn, “tiến thoái lưỡng nan”. Trong suy nghĩ đã thấy thần chết lởn vởn quanh mình. Mọi cố gắng giúp đỡ của đồng đồi như cũng trông chờ ở sự linh diệu. Không ai nói với ai nhưng hình như tất cả đang cầu nguyện thần rừng, thần núi chở che. Trong lúc hiểm nguy đó người bạn mang vác hành lý Vàng A Páo mà họ vẫn gọi theo tiếng Anh bằng cái tên Pôttơ. A Páo bới tìm được củ gừng trong gói thực phẩm mang theo. Anh giã nhỏ hòa nước cho tôi uống và dùng bã xóa khắp cơ thể. Bài thuốc dân gian giản đơn nhưng đầy công hiệu đã giúp tôi qua cơn hoạn nạn. Phải chăng lời cầu nguyện đã thấu, thần rừng, thần núi đã ngầm giúp tôi thông qua Páo? Lấy lại sức khỏe và tinh thần sáng hôm sau tiếp tục cuộc hành trình đáng nhớ này. Mãi mãi không quên những người con của núi của rừng như Vàng A Páo. Chuyến hành xác ấy cũng đủ cho tôi cảm xúc và ra một cái ký đầy đặn “Vời vợi cột đá chống trời” với một giá không rẻ.

Và còn nhiều, nhiều lắm những kỷ niệm trong những hành trình khám phá trải nghiệm. Những dặm dài ấy đã cho tôi nhiều bài học quý về nhân cách sống, đã rèn luyện tôi bản lĩnh, tính kiên trì, sức chịu đựng để vượt qua mọi khó khăn trên những chặng đường mà ở phía trước còn nhiều chông gai, khổ ải.

                                                                      

                                                                       Tháng 10/2012

                                                                                            C.T